Dane podstawowe

Powstanie murowanego zamku w Borysławicach wiąże się z osobą Wojciecha Jastrzębca, biskupa poznańskiego, krakowskiego i arcybiskupa gnieźnieńskiego oraz kanclerza wielkiego koronnego, który jako przedstawiciel strony polskiej podczas rokowań z Zakonem Krzyżackim popełnił szereg błędów, za co w 1420 roku dopadł go ostracyzm ze strony polskiej szlachty i króla. Zapewne wydarzenie to przyspieszyło decyzję biskupa o budowie własnej fortyfikacji, gdzie w razie potrzeby mógłby w miarę bezpiecznie odpierać gniew swych wrogów. Prace przy wznoszeniu warowni ruszyły jeszcze w latach 20-ych XV wieku.

Historia

Z roku 1426 pochodzi wzmianka o kaplicy zamkowej, co sugerowałby, że budowa miała się ku końcowi, a być może nawet obiekt był już wówczas zamieszkany. W ciągu kolejnych dwustu lat biskupia twierdza funkcjonowała sobie we względnym spokoju, zmieniając z czasem formę, zapewniającą jej pełniejsze cechy obronne i większą wygodę dla mieszkańców. Od XVI wieku zamek należał do rodziny Russockich, a następnie Gębickich (wśród nich było trzech biskupów i dwóch kanclerzy wielkich koronnych) oraz Szczawińskich. W jego murach wychował się m.in. Jakub Szczawiński, wojewoda brzesko-kujawski, który za panowania Jana Kazimierza na posiedzeniu Sejmu w 1652 roku ostro potępił pierwsze w dziejach Polski liberum veto. Cztery lata później warownia stała się jedną z licznych ofiar zbrodniczej działalności wojsk szwedzkich - te najpierw zajęły ją, a potem spaliły. Późniejsze próby odbudowy spełzły na niczym i ograbiony, zniszczony obiekt szybko popadł w ruinę, o czym świadczą zachowane, XVIII-wieczne inwentarze: zamek pusty, przez nieprzyjaciela zrujnowany.... Jeszcze w XIX wieku zabytek był dokumentowany jako starożytność krajowa, ale z czasem służące za źródło darmowej cegły mury skurczyły się do stanu, w jakim znajdują się obecnie.

Architektura

Na podstawie obserwacji architektonicznych historycy doszli do wniosku, że zamek został ukształtowany w trakcie czterech etapów budowlanych. W pierwszym okresie powstało regularne założenie na planie prostokąta o bokach 21x25 metrów, skarpowane na narożach i składające się z obwodu murów obronnych, dwóch dwuizbowych domów ulokowanych przy krótszych kurtynach, dziedzińca oraz otworu bramnego od zachodu. Narożnik jednego z domów wzmocniono ponadto niewielką wieloboczną wieżyczką. Warownę zbudowano z cegły w wątku gotyckim (jedna cegła wzdłuż i jedna w poprzek, znowu wzdłuż i znów w poprzek, i tak dalej), a o zamożności i znaczeniu właściciela świadczyły ozdobne dekoracje, wykonane przy użyciu zendrówki (kolorowej, zazwyczaj ciemnej cegły) oraz arkadowe fryzy. Obronność twierdzy podkreślały ziemne wały, być może również częstokół, a także zasilana z pobliskiej rzeczki fosa.

W drugiej, jeszcze XV-wiecznej fazie zamek został otoczony zewnętrznym murem obwodowym z krenelażem (ząbkami) o wymiarach 38 na 41 metrów, dzięki czemu powstało 7-metrowej szerokości międzymurze; w części zachodniej wzniesiono też budynek albo wieżę bramną. W wyniku tej przebudowy borysławicka warownia prezentowała typ charakterystycznego dla Czech niewielkiego i wygodnego zamku dwudomowego, który w tym samym czasie zrealizowano także w pokonińskich Gosławicach. W trzecim okresie, przypadającym na przełom XV i XVI stulecia rozbudowano bramę, dodając do niej niskie, oskarpowane przedbramie, a nad dawną bramą wzniesiono trójkondygnacyjną, czworoboczną wieżę, również zwieńczoną krenelażem i wzmocnioną w narożnikach skarpami. Wieża, w przeciwieństwie do starszych elementów zespołu powstała z cegły ułożonej w wątku wendyjskim (dwie cegły wzdłuż i jedna w poprzek), a cała rozbudowa systemu bramnego miała na celu zapewne przystosowanie zamku do obrony przy użyciu broni palnej. Wreszcie w ostatniej fazie (XVIIw.) połączono dwa dotychczasowe budynki trzecim, jednoizbowym domem usytuowanym naprzeciw bramy i prawdopodobnie zlikwidowano drewniane ganki, zastępując je arkadami.

PLAN RUIN ZAMKU W BORYSŁAWICACH (XVI WIEK): 1. DZIEDZINIEC, 2. BUDYNKI MIESZKALNE, 3. ZESPÓŁ BRAMNY, 4. MIĘDZYMURZE

Dziś

Obecnie zamek to położone na niewielkiej kępie i wciąż otoczone fosą pozostałości ceglanych murów obwodowych, budynku mieszkalnego ze śladami sklepień oraz stosunkowo najlepiej zachowana ruina wieży bramnej z przedbramiem. Całość skrywa się za wianuszkiem kasztanowców, przez co latem może być mało widoczna z dalszej odległości. Obiekt znajduje się w rękach prywatnych, a dostępu do niego broni elektryczny pastuch dla bydła. Podobno za niewielką opłatą u właściciela można wejść na wyspę i go zwiedzić, ale jest to informacja niepotwierdzona.O

Dojazd

Wieś Borysławice położona jest na trasie Warszawa-Poznań kilka kilometrów na zachód od Kłodawy. Wjeżdżając do miejscowości od strony wspomnianej Kłodawy na wysokości usytuowanego po lewej stronie drewnianego kościółka trzeba skręcić w jego kierunku (tam rozpoczynają się Borysławice Kościelne), a następnie kilkaset metrów dalej skręcić w odbijającą tym razem w prawo drogę gruntową, która zaprowadzi wprost do ruin. W miesiącach bezlistnych są one zresztą widoczne już z daleka, i wtedy z trafieniem nie powinno być żadnych problemów. Nie wiem, czy do Borysławic docierają autobusy PKS, natomiast najbliższa stacja kolejowa znajduje się kilka kilometrów na południe, w miejscowości Barłogi.