Dane podstawowe

Zamek w Ciechanowie został zbudowany w pierwszej połowie XV wieku na polecenie księcia mazowieckiego Janusza I Starszego. Najstarsze wzmianki o warowni pochodzą z roku 1429, kiedy to jego architekt - mistrz Niklos przedstawił księciu rachunki budowlane dotyczące prac przy wznoszeniu twierdzy. Niespełna pół wieku później książęca rezydencja uległa poważnym uszkodzeniom, będącym wynikiem pożaru, który w roku 1467 (1473?) strawił stare miasto. Obiekt szybko odbudowano i podczas prac renowacyjnych znacznie unowocześniono. Nowe wnętrza budziły zachwyt, a przepych i zgromadzone w nich kosztowności świadczyły o zamożności jego bogatych mieszkańców. W skarbcu ciechanowskim znajdowały się wspaniałe, drogimi kamieniami i złotem wyszywane szaty księcia i jego rodziny: trzewiki haftowane, drogocenne miecze, pochwy, rzędy końskie, pierścienie, naszyjniki... Kultura i zamożność panująca na zamku wywierały przemożny wpływ na mieszczan i całe miasto.

Historia

Po inkorporacji Mazowsza do Korony w 1526 roku odbudowana rezydencja przejęta została przez wdowę po Zygmuncie I Starym królową Bonę, która pomieszkiwała tutaj przez następne 10 lat. W XVI i XVII stuleciu zamek powoli utracił swoje znaczenie militarne. Zdobyty i zniszczony przez wojska szwedzkie, w wyniku decyzji władz pruskich pełnił rolę siedziby miejskiego sądu i archiwum. Ostatecznie twierdzę opuszczono u schyłku XVIII wieku, a w roku 1795 rozebrano budynki mieszkalne. Na przełomie XIX i XX stulecia romantyczna ruina przyciągała wiele znakomitości ze świata kultury; m.in. bawił tu Zygmunt Krasiński, Bolesław Prus, Maria Konopnicka, Stefan Żeromski, Napoleon Orda czy wreszcie Henryk Sienkiewicz. Opisując w Krzyżakach pojedynek Zbyszka z Bogdańca z rycerzem krzyżackim Rotgierem, pisarz ulokował go na dziedzińcu ciechanowskiego zamku. Podczas II wojny światowej zamek był miejscem egzekucji członków ruchu oporu i polskich zakładników. Po wojnie zabezpieczony w formie trwałej ruiny.

Architektura

Założenie obronne zbudowane zostało na bagnach, na prawym brzegu rzeki Łydyni. Aby zamek zachował stabilność na tak niepewnym gruncie, w bagnistym podłożu zatopiono masę żwiru i cegieł oraz setki dębowych pni i dopiero wówczas rozpoczęto budowę. Masywna, ceglana twierdza ma kształt regularnego czworoboku (48 na 57 metrów) z dwiema potężnymi basztami (zachodnia, zwana arsenałem i wschodnia, zwana więzienną) od strony rzeki. Usytuowane w południowych narożach zamku wieże osłaniały podejście do bramy. Pierwotnie miały one tę samą wysokość, co mury obwodowe. Dostęp do nich prowadził prosto z chodników straży, znajdujących się po wewnętrznej stronie murów obronnych. W północnej części dziedzińca stał tzw. pałac książęcy. Był to budynek o dwu kondygnacjach, z czterema pomieszczeniami na każdym poziomie. Jego przyziemia zajmowały kuchnia i spiżarnia, natomiast na piętrze mieściły się sale reprezentacyjne.

Po odbudowie, będącej wynikiem pożaru, podwyższono mury i wieże oraz dobudowano piętro pałacu, na którym umieszczono sypialnie i kaplicę św. Stanisława. Funkcje gospodarcze przejęły wtedy drewniane budynki, rozlokowane wzdłuż wschodniej i południowej kurtyny murów. Aby uchronić zamek przed podmyciem przez podnoszące się wody gruntowe, o 1,5 metra podwyższono poziom dziedzińca (podobno w tym celu trzeba było nawieźć ponad 2000 wozów z gliną). Najpoważniejszych przeobrażeń budowla doświadczyła w wieku XVI. Zlikwidowano wówczas starą bramę od południa, przebito zaś nową - w południowej części kurtyny zachodniej. Wjazd na dziedziniec poprzedzało przedbramie w formie niewielkiego ryzalitu. Znajdował się tam mechanizm do opuszczania zwodzonego mostu, a na jego piętrze usytuowany był pokoik dla odźwiernego. Po raz kolejny nadbudowano wieże i przystosowano je do broni palnej. W południowej części dziedzińca dostawiono ciąg murowanych budynków; podwyższono też górną kondygnację pałacu, który uzyskał renesansowy wystrój.

Dziś

Dzisiaj zamek w Ciechanowie to tylko mury obwodowe i wieże - z budynków mieszkalnych i gospodarczych pozostały jedynie fundamenty oraz piwnice. Ruiny otwarte są dla ruchu turystycznego. Można zwiedzić obydwie baszty, zapoznać się z galerią obrazującą historię twierdzy i obejrzeć wystawę prezentującą różne rodzaje broni białej, palnej oraz uzbrojenia ochronnego z okresu od XIV do XVIII wieku, w tym wydobyte z fosy zamkowej dwa dobrze zachowane miecze. Warto też zwrócić uwagę na umieszczone nad bramą trzy metalowe herby związane z historią ciechanowskiej twierdzy: postać będącego patronem miasta św. Piotra, wyobrażenie orła - symbolu Mazowsza, oraz wąż - herb rodowy Bony. W przyziemiach gotyckiego pałacu znajduje się miniwystawa archeologiczna. Zabytek czynny jest codziennie oprócz poniedziałków i świąt, w godz. 9.00-17.00. Bilet wstępu kosztuje 4 zł normalny i 3 zł ulgowy. Na zamku odbywają się nieregularnie turnieje rycerskie oraz koncerty muzyki dawnej.

Dojazd

Miasto Ciechanów leży około 100 km na północ od Warszawy, skąd też prowadzą dogodne połączenia drogowe i kolejowe. Do zamku od dworca PKP jest dość daleko (ok. 30 minut marszu) - praktycznie przejść trzeba przez całe miasto. Po wyjściu z dworca należy kierować się na wschód. Najlepiej jednak spytać sympatycznej miejscowej żulerki, której w okolicach budynku dworcowego nigdy nie brakuje