Dane podstawowe

Warowny zamek w Kole powstał z fundacji króla Kazimierza Wielkiego przed 1362 rokiem. Być może na jego miejscu stała wcześniej inna budowla obronna, do której dostawiono zamek kazimierzowski. Obiekt stanowił samodzielny punkt oporu nie powiązany z lokowanym w zbliżonym czasie miastem.

Historia

Okres rozkwitu twierdzy przypadł na wiek XV, kiedy często odwiedzali ją królowie i zbierała się tam na zjazdach wielkopolska szlachta. Po bitwie pod Grunwaldem podejmowano w niej ważkie decyzje o dalszym prowadzeniu wojny, a kiedy zawiązywał się opozycyjny dla Zakonu Związek Pruski, jego przedstawiciele spotkali się z Kazimierzem Jagiellończykiem właśnie w Kole. W 1476 roku po inkorporacji do Korony ziemi sochaczewskiej zamek otrzymała księżna mazowiecka Anna. W XVI stuleciu zarządzali nim królewscy starostowie. Pod koniec wieku warownia straciła swoje znaczenie militarne, a zniszczeniu uległa w 1656 podczas wycofywania się armii szwedzkiej z miasta. Rok wcześniej król Karol Gustaw przyjął na zamku posła polskiego Krzysztofa Przyjemskiego. Pertraktacje z okupantem zakończyły się zupełnym fiaskiem i wkrótce potop szwedzki rozlazł się na całą Rzeczpospolitą. W latach 1696-1763 zamek był własnością bernardynów, którzy najpierw urządzili tutaj klasztor, a kiedy nadwerężone mury zaczęły się sypać, powoli zabrali się za ich rozbiórkę. U schyłku XVIII stulecia gmach był już otwartą ruiną. Częste wylewy Warty i "gospodarni" wielkopolscy mieszkańcy sprawiły, że z potężnej niegdyś budowli pozostały jedynie niewielkie fragmenty murów. Po II wojnie światowej przeprowadzono częściowe ich zabezpieczenie. Nieco wcześniej, na przełomie wieków omamieni smakowitymi historiami poszukiwacze skarbów odnaleźli w zasypanych piwnicach...beczki z winem.

Architektura

Twierdza w Kole stanowi prostokątne założenie o powierzchni około 2000 metrów kwadratowych z potężną, ulokowaną w południowym narożniku i wysuniętą z lica murów wieżą główną o podstawie na planie zbliżonym do kwadratu (ok. 12x13 metrów) i cylindrycznej nadbudowie. Warownia zbudowana jest z cegły na fundamentach z kamieni eratycznych. Usytuowano ją w ten sposób, aby wykorzystać naturalne warunki obronne, na sztucznym wzniesieniu w zakolu Warty, która w tamtych czasach płynęła kilkoma odnogami - dzięki temu w niektórych miesiącach zamek praktycznie znajdował się na wyspie. Brama wjazdowa mieściła się po wschodniej stronie. Od zewnątrz do zachodniego odcinka murów obwodowych przylegał murowany budynek mieszkalny wzniesiony na planie prostokąta o wymiarach 17 x 25 m. Dziedziniec wypełniono zabudową drewnianą, mury zwieńczone były krenelażem i obiegającym je gankiem strażniczym. Przypuszczalnie w dolnych partiach wieży mieściło się więzienie.

Dziś

Do czasów współczesnych niemal w całości zachowała się południowa linia murów obwodowych i fragmenty krótszych boków oraz wieża - częściowo przetrwały jej dwie kondygnacje do wysokości 17 metrów. Obiekt nie jest zagospodarowany. Wstęp do ruin wolny.

Dojazd

Zabytek położony jest wśród rozlewisk rzeki Warty, w południowej części miasta. Po wyjściu z dworca PKP lub PKS należy przejść przez całe śródmieście na drugą stronę rzeki. Obiekt jest doskonale widoczny z pierwszego mostu i można łatwo ulec złudzeniu, że to już blisko (ja uległem). Biada jednak temu kto skręci zaraz za mostem, bo za sprawą wspomnianych wyżej rozlewisk dojdzie donikąd. Trzeba zdobyć drugi most i dopiero wtedy skręcić w prawo, w polną gruntową drogę. Od tego miejsca do ruin dzieli nas kilkaset metrów. Dojazd samochodem możliwy.