Dane podstawowe

Budowę zamku w Szymbarku zainicjował przypuszczalnie w latach siedemdziesiątych XIV stulecia proboszcz kapituły pomezańskiej Henryk ze Skarlina. O fundatorze oraz dacie "zamknięcia bramą" informowała niegdyś umieszczona nad bramą inskrypcja: Hec Porta Constructa Est Anno Domini MCCCLXXXVI Tempore Fratris Henrici De Skarlin Prepoziti, co można tłumaczyć mniej więcej tak: Ta brama wzniesiona została roku pańskiego 1386 za czasów brata Henryka ze Skarlina - prepozyta. Niektórzy historycy prezentują odmienny pogląd, zgodnie z którym proces wznoszenia warowni rozpoczął się dużo wcześniej, być może jeszcze w XIII stuleciu. Nie ma natomiast rozbieżności co do historii miejsca, w jakim ona powstała - powszechnie przyjmuje się, iż w czasach przedkrzyżackich istniał tutaj otoczony wodą ufortyfikowany gród pruski.

Historia

Pierwszy etap budowy zamku został zamknięty około 1386 i obejmował postawienie murów obwodowych z ośmioma basztami, wieżą bramną i drewnianym mostem. Kilkanaście lat później nastąpiło podwyższenie obwodu murów oraz nadbudowa baszt i wieży głównej. Wzniesiono wtedy również północny fragment skrzydła wschodniego, a także kilka krótkich odcinków przymurnej zabudowy od strony północnej i południa. Na początku XV wieku drewniane dotąd domy mieszkalne zastąpiono ciągiem murowanych budynków umiejscowionych w zachodniej części dziedzińca. Warownia w ówczesnej formie stanowiła obszerne i wygodne reprezentacyjne założenie, walory obronne nie należały jednak do jej najsilniejszych punktów. Świadczyć o tym może fakt, iż podczas toczącej się między Polską a Zakonem wojny trzynastoletniej twierdza kilkakrotnie przechodziła w posiadanie to jednej to drugiej strony, by ostatecznie spłonąć z rąk bliżej nieokreślonych sprawców. Wkrótce po zakończeniu działań wojennych gmach odbudowano, profilaktycznie podwyższono również jego ściany zewnętrzne oraz baszty. Kolejny konflikt polsko-krzyżacki okazał się dla zamku znacznie mniej okrutny. Po przybyciu pod jego ceglane mury pięciotysięcznej armii pod dowództwem Stanisława Kostki, miejscowy proboszcz Mikołaj Schoenborn niemal bez walki otworzył bramy. Ta sympatyczna chwila miała miejsce 1 stycznia 1520 roku.

W następstwie sekularyzacji, czyli zeświecczenia Państwa Zakonnego włości kapitulne przeszły na własność księcia pruskiego Albrechta von Hohenzollerna, który po śmierci katolickiego biskupa Erharda von Queiss w roku 1527 (lub w 1532) przekazał je pierwszemu biskupowi ewangelickiemu Georgowi Polenz. Sukcesorzy Georga: syn Teofil oraz wnuk Albrecht w latach 1570-90 rozbudowali rodową siedzibę, nadając jej wygląd zgodny z wymogami panującego wówczas renesansu. W 1653 dobra szymbarskie przeszły drogą kupna w posiadanie Jonasza Kazimierza zu Eulenburg, a czternaście lat później wdowa po zmarłym właścicielu spieniężyła je Teodorowi Schlieben. Pod koniec stulecia budowlę nabył Ernest Finck von Fickenstein - przedstawiciel rodziny, która w okresie 1699-1945 stworzyła ogromny majątek ziemski obejmujący pięć zespołów folwarcznych: Szymbark, Gardyny, Szczepkowo, Segnowy oraz Kamionka. W latach 1717-30 Albrecht Krzysztof Finck von Fickenstein dokonał barokowej przebudowy zamku, wokół niego organizując obszerny park i klasycystyczną oranżerię. Sto lat później wraz z narodzinami idei neoromantycznych nastała moda na Średniowiecze - dotknęła ona również właścicieli Szymbarku, którzy podjęli słuszną decyzję o regotyzacji swojej rezydencji. Podczas prac całość otoczono murem, a w parku założono korty tenisowe. Pod koniec drugiej wojny światowej w zamku stacjonowały oddziały SS. Po przejściu frontu zajęły go wojska sowieckie, by później spalić zabudowania mieszkalne wraz z wyposażeniem. W latach 60-ych ruszyły pierwsze prace konserwatorskie, polegające m.in. na odgruzowaniu i zabezpieczeniu skrzydła wschodniego oraz zadaszeniu części budynków. Zniszczony obiekt przejęła w 1988 roku fundacja Widzieć Muzyką z zamiarem odbudowy i uruchomienia w nim ośrodka kształcącego niewidome dzieci z całej Europy. Ambitny plan prawdopodobnie upadł, bo w 1997 ruiny ponownie zmieniły właściciela.

Architektura

Zamek zbudowano na planie prostokąta o wymiarach 75 na 92 metry. Powstał on na nasypie wcześniejszego grodu pruskiego, przez co poziom dziedzińca znajduje się około 9 metrów wyżej niż poziom przedzamcza. W ciąg ceglanych murów wkomponowano dziesięć baszt: cztery narożne i sześć kurtynowych. Wszystkie wysunięte były nieznacznie przed lico muru, wzmacniając w ten sposób siłę konstrukcyjną i obronną całego założenia. Pierwotna wysokość obwodu była niższa od obecnego o 2 do 4 metrów - widoczne jest to na przykładzie północnych baszt narożnych, które w podstawie są prostokątne, natomiast w górnej części zwieńczone zostały cylindryczną i wieloboczną nadbudową. Wjazd na teren warowni prowadził od wschodu przerzuconym nad fosą zwodzonym drewnianym mostem, zastąpionym w XIX wieku istniejącym do dziś murowanym mostem arkadowym. Nieopodal budynku bramnego wzniesiono wysoką na ok. 24 metry potężną wieżę główną (zegarową), w której usytuowano kaplicę oraz loch więzienny. Od wewnątrz dziedziniec był zabudowany z czterech stron: główne budynki zamykały go od zachodu i wschodu na całej długości oraz od strony południowej i północy na krótkich odcinkach. Funkcję reprezentacyjną pełniło skrzydło zachodnie - mieściło się w nim mieszkanie proboszcza, refektarz i kaplica. Mniej reprezentacyjną rolę zamkowego wychodka pełniła w średniowieczu południowo-zachodnia cylindryczna narożna baszta.

PLAN ZAMKU W SZYMBARKU: (W ŚREDNIOWIECZU) 1. BRAMA WJAZDOWA, 2. WIEŻA ZEGAROWA, 3. SKRZYDŁO ZACHODNIE, 4. DZIEDZINIEC, 5. BASZTA USTĘPOWA

Dziś

Po zniszczeniach wojennych z warowni ocalał częściowo odrestaurowany zamknięty obwód kamienno-ceglanych murów o pełnej lub prawie pełnej wysokości wraz z basztami, bramą i kamiennym mostem. Zabudowania mieszkalne na dziedzińcu zachowały się w stanie szczątkowym. Od kilku lat gmach stanowi własność prywatną. Zamknięty na kłódkę formalnie nie jest udostępniony do zwiedzania, a ewentualnych intruzów odstraszać ma pilnujący wejścia pies. Nieoficjalnie są jednak szanse na wizytę. Ruiną (właściwie psem) opiekuje się niezwykle sympatyczny dziadek, który zawsze gdzieś się w pobliżu kręci i za drobną opłatą pozwoli wejść do środka, przy okazji opowie jakąś ciekawą historię, znał on bowiem osobiście przedwojenną właścicielkę Szymbarku. Wokół warowni rozpościera się szeroki pas zieleni i zarośnięty park, a kilkadziesiąt metrów na zachód zaczyna się jezioro - jest to więc doskonałe miejsce na leniwe niedzielne zaleganie.

Dojazd

Ruina znajduje się na zachodnim krańcu wsi, tuż nad wspomnianym jeziorem. Jadąc samochodem z kierunku Iławy należy kierować się drogą na Susz-Prabuty. Przy mniej więcej 9-ym kilometrze znajduje się krzyżówka, na której trzeba skręcić w lewo i w odległości 1 kilometra dalej jeszcze raz w lewo. Dogodny jest dojazd koleją. Należy wówczas wysiąść na stacji Ząbrowo (10 km na północ od Iławy). Dalej trzeba kierować się na wschód, po ok. 200 metrach asfaltowa droga ucieka w lewo do wsi, a w kierunku wschodnim wiedzie polna droga ze znakami szlaku rowerowego. Kontynuując ten kurs, idąc przez malownicze pola i lasek, po 20 minutach można już zobaczyć ogromne ruiny pięknego zamku.