Dane podstawowe

Pierwsze wzmianki dotyczące castrum w Uniejowie pochodzą z 1339 roku i odnoszą się do opisu zniszczeń spowodowanych przez najazd krzyżacki w roku 1331. Dotyczą one jeszcze drewnianej warowni, której założyciele oraz czas powstania pozostają nieznani. Budowę murowanego zamku łączyć można z inicjatywą Jarosława Bogorii Skotnickiego arcybiskupa gnieźnieńskiego (ok. 1350).

Historia

W 1381 roku Uniejów został zdobyty i splądrowany przez Bernarda z Grabowa, zbrojnie domagającego się spadku po swoim bracie, staroście uniejowskim Pełce. W połowie XV wieku gmach rozbudowano i dodatkowo ufortyfikowano, co nie przeszkodziło w zajęciu go w 1492 roku przez Wawrzyńca Kośmidra Gruszczyńskiego, który toczył z arcybiskupem Zbigniewem Oleśnickim ich prywatną wojnę o Koźmin Wlkp. W tym okresie budowla oprócz zadań rezydencjalnych pełniła rolę kościelnego archiwum oraz biblioteki - tutaj odbywały się zjazdy duchowieństwa, a w trakcie wojny trzynastoletniej na zamku uniejowskim trzymano relikwie (m.in głowę św.Wojciecha) i kosztowności. Warownia pełniła też funkcję więzienia, w której izolowano niewygodnych dla kościoła innowierców i nieposłusznych księży. W 1485 w Uniejowie zamknięto gdańskiego artystę, Hansa Brandta. Oskarżono go o ucieczkę z kasą, którą otrzymał tytułem zlecenia na wykonanie nagrobka św. Wojciecha od arcybiskupa Zbigniewa Oleśnickiego. Podczas ucieczki Brandt został złapany, a następnie osadzony w więzieniu, gdzie chcąc niechcąc swe dzieło ukończył.

W 1525 budowlę strawił pożar. 10 lat zajęła staroście uniejowskiemu Stanisławowi z Gomolina jej restauracja, przy okazji staroświecki gotyk został zastąpiony modną szatą renesansową, a charakter obronny ustąpił wymaganiom rezydencjalnym. Ostatecznie większość swych warownych cech zamek stracił w pierwszej połowie XVII wieku. Gmach był wówczas własnością arcybiskupów: Jana Wężyka (1627-1639) i Macieja Łubieńskiego (1641-52) i to oni przekształcili go w renesansowo-barokowe założenie. Niewielkie remonty, spowodowane m.in. szwedzkim Potopem i powstaniem Lubomirskiego, prowadzone były w Uniejowie jeszcze przez arcybiskupa Krzysztofa Antoniego Szembeka w połowie XVIII stulecia, choć swe podstawowe znaczenie, jako jedna z najważniejszych siedzib prymasów, obiekt utracił już pod koniec wieku XVII (duchowni przenieśli się do Łowicza i Skierniewic). Po sekularyzacji dóbr kościelnych przez Prusaków w 1796 roku znaczna część zamku została opuszczona i dopiero w 1836 rząd carski przekazał go, wraz z tytułem hrabiego, generałowi Aleksandrowi Toll w nagrodę za zasługi w stłumieniu powstania listopadowego. Tollowie przeprowadzili remont, ukształtowali założenie parkowe i pozostawali w Uniejowie do końca I wojny światowej. W dwudziestoleciu międzywojennym funkcjonował tutaj pensjonat oraz szkoła, natomiast podczas okupacji zabytek zamieniono w magazyn nawozów i skład zboża. W latach 1956-67 obiekt wyremontowano i adaptowano początkowo na archiwum, później na zespół hotelowo-gastronomiczny i tę funkcję zamek w Uniejowie pełni do dziś.

Architektura

Zamek arcybiskupów gnieźnieńskich zbudowano na zachodnim brzegi rzeki Warty, na sztucznie usypanym kopcu ziemnym, kilkadziesiąt metrów od jej obecnego koryta. Pierwotna warownia Jarosława Skotnickiego zajmuje centralną partię obecnego założenia. Składała się ona z czworobocznego obwodu murów (23x29 metrów) z przelotem bramnym od południa, przylegającego do zachodniej kurtyny trzypiętrowego domu mieszkalnego, do którego od strony dziedzińca dostawiono kaplicę, oraz z okrągłej wieży głównej, ulokowanej na zewnątrz w połowie kurtyny wschodniej. Licząca ok. 9 metrów średnicy i 25 wysokości wieża stanowiła zasadniczy element obronny tego niewielkiego założenia, którego całkowita powierzchnia wynosiła ponad 700 metrów2. W połowie XV wieku do zachodniego skrzydła dostawiono w narożnikach dwie czworoboczne, trzypiętrowe wieże mieszkalne. Na miejscu dawnego wjazdu zbudowano czworoboczną wieżę bramną, a całość otoczono zewnętrznym murem obwodowym, tworzącym międzymurze. Powierzchnia twierdzy wzrosła do ok. 1350 metrów kwadratowych - w jej skład wchodziły dwie wieże mieszkalne, wieża bramna, wieża ostatniej nadziei (stołp) oraz dom z kaplicą. Podczas realizowanej przez Stanisława z Gomolina przebudowy, w przedziale 1525-34 wzniesiono gmach w kształcie litery L, łączący wieżę bramną z wieżą główną. Sto lat później zabudowano przestrzeń międzymurza pomiędzy wieżą północno-zachodnią a wieżą bramną i ujednolicono barokową bryłę powstałego tym sposobem skrzydła południowego. Rezydencja składała się wtedy z trzech skrzydeł mieszkalnych oraz dwóch wież (mieszkalnej i głównej). Po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich bryła zamku nie uległa już zmianom. Istotne przekształcenia wprowadzili dopiero Tollowie, którzy kazali rozebrać łączący wieże mieszkalne mur zachodni, stawiając na jego miejscu taras ze schodami na osi ogrodu.

Dziś

Obecnie w uniejowskim zamku mieszczą się sale konferencyjne, hotel z 50 miejscami noclegowymi w pokojach 1-,2- i 3-osobowych (cena od 80 do 160 złotych za osobę albo 90 złotych za najtańszą dwójkę), restauracja, kawiarnia i nocny klub. Zwiedzać można tutaj jedynie basztę i kaplicę, ale teoretycznie tylko w niedzielę. W bezpośrednim otoczeniu rezydencji znajduje się piękny, lecz nieco zaniedbany park - biada jednak śmiałkom, którzy latem zapuszczą się tam bez odstraszacza na komary.

Dojazd

Zamek położony jest na lewym brzegu Warty, w pobliżu mostu na trasie 72. Jadący z kierunku Turku powinni skręcić tuż przed owym mostem. Nadjeżdżający ze strony Łodzi, Łęczycy, Koła i Łasku na rondzie w Uniejowie powinni kierować się na Turek i zjechać za mostem. Droga dojazdowa do zamku oznakowana jest drogowskazami. Z Rynku prowadzi tam przerzucona przez rzekę kładka dla pieszych, pod samym zamkiem mieści się obszerny darmowy parking. Do Uniejowa dojechać można autobusem PKS, najlepiej z Łodzi lub Turku - połączenia praktycznie co godzinę. Brak połączenia kolejowego.